Porozumiewanie się przy pomocy mowy jest podstawą naszego codziennego funkcjonowania i nawet nie zdajemy sobie sprawy, jak ważna jest to zdolność, dopóki ktoś z naszego otoczenia jej nie straci. Mutyzm, czyli niemożność porozumiewania się przy pomocy mowy, zaburza codzienne funkcjonowanie, a w niektórych sytuacjach stanowi nawet zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa. Może się tak stać wtedy, gdy nie w pełni samodzielne dziecko dotknięte mutyzmem przestaje sygnalizować otoczeniu podstawowe potrzeby (takie jak pogorszenie samopoczucia, głód, pragnienie, zimno, przegrzanie, ból), a w sytuacjach zagrożenia nie jest w stanie poprosić o pomoc.
Co to jest mutyzm?
Zgodnie z definicją, mutyzm jest rodzajem zaburzenia funkcjonowania społecznego, które objawia się ograniczeniem lub całkowitym zaniechaniem kontaktów słownych (werbalnych) z otoczeniem pomimo pełnego rozumienia mowy. Mutyzm rozpoznaje się wtedy, gdy pacjent nie mówi w ogóle lub jego mowa jest w znacznym stopniu ograniczona pomimo pełnego rozumienia mowy i możliwości porozumiewania się na piśmie . Oznacza to, że osoba dotknięta mutyzmem rozumie, co mówią inni ludzie, potrafi formułować swoje myśli w słowa i zdania oraz ma potrzebę komunikacji, ale nie jest w stanie wypowiedzieć potrzebnych słów.
Przyczyny mutyzmu
W rzadkich przypadkach przyczyną mutyzmu są wady wrodzone lub uszkodzenie krtani, podniebienia czy języka bądź uszkodzenie ośrodków nerwowych w mózgu kontrolujących mowę. W takich przypadkach mówi się o mutyzmie organicznym lub mutyzmie wtórnym . Jednak najczęściej przyczyny mutyzmu dotyczą sfery psychicznej (mutyzm funkcjonalny).
Jedną z najczęstszych przyczyn mutyzmu są zaburzenia lękowe. Mutyzm dziecięcy może rozwijać się na skutek stresujących sytuacji w życiu codziennym , np. pójście do nowego przedszkola czy szkoły, poważnych patologii w rodzinie (alkoholizm, przemoc), traumatycznych przeżyć czy błędów wychowawczych. Nieco rzadziej przyczynami mutyzmu dziecięcego są zaburzenia komunikacji (np. jąkanie) lub całościowe zaburzenia rozwoju (np. autyzm).
Podobnie jak w przypadku mutyzmu dziecięcego, mutyzm u dorosłych może rozwijać się na skutek silnych, traumatycznym przeżyć. W niektórych przypadkach mutyzm u dorosłych może być objawem poważnej choroby psychicznej (np. schizofrenii).
Mutyzm selektywny – objawy
Mutyzm wybiórczy (inaczej mutyzm selektywny) to sytuacja, w której dana osoba odzywa się tylko do wybranych osób, a milczy w obecności pozostałych. Mutyzm wybiórczy jest najczęściej rozpoznawanym rodzajem mutyzmu. Objawy mutyzmu selektywnego obserwuje się najczęściej u dzieci między 2.-3. a 5.- 8. rokiem życia, kiedy rozpoczynają one naukę w przedszkolu czy szkole. Mutyzm występuje zdecydowanie częściej u dziewcząt.
W przebiegu mutyzmu dziecięcego często obserwuje się sytuację, w której dziecko rozmawia z członkami rodziny, ale nie odzywa się w obecności obcych, np. w szkole. W takich przypadkach pacjent z mutyzmem wybiórczym może też unikać kontaktu wzrokowego, nieruchomieć, powstrzymać się od okazywania emocji podczas prób nawiązania z nim kontaktu lub odwrotnie – reagować agresją lub płaczem. U wielu pacjentów z mutyzmem dziecięcym poza domem lub w stresujących sytuacjach pojawiają się dodatkowe problemy: trudności ze spożywaniem posiłków, korzystaniem z toalety, nadwrażliwość, nudności, wymioty, bóle głowy, bóle brzucha, czy przyspieszony oddech.
Mutyzm – leczenie
Leczenie mutyzmu należy podjąć jak najszybciej, zanim się utrwali. Rodzice muszą nauczyć się, jak pracować z dzieckiem z mutyzmem, zaangażować w proces leczenia otoczenie dziecka (np. personel przedszkola) oraz rozpocząć cykl spotkań z psychoterapeutą. Rodzice mogą na przykład zachęcać dziecko do mówienia poprzez różnego rodzaju gry i zabawy (np. w głuchy telefon). Pomocne mogą być także zabawy wymagające manipulacji oddechem, np. dmuchanie baniek mydlanych czy balonów.
W terapii mutyzmu najczęściej stosuje się terapię behawioralną polegającą na nauczeniu się nowych zachowań lub terapię psychodynamiczną, w czasie której terapeuta próbuje dotrzeć do źródła problemów, których pacjent sobie nie uświadamia.
Bibliografia:
1. Adam Bilikiewicz, Psychiatria, wydanie 3, PZWL, 2003
2. Lidia Cierpiałkowska, Psychopatologia, Scholar, 2012
3. Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD 10, wyd, 1, Vesalius, 2000
Autor: Redakcja Dzień Dobry TVN