Na gruncie antropologicznym twórcą animizmu był Edward Tylor. W psychologii koncepcja animizmu została rozpowszechniona przez Jeana Piageta, twórcę teorii rozwoju intelektualnego.
Animizm - co to jest?
Animizm to pojęcie wieloznaczne, które zupełnie inaczej rozumiane jest na gruncie antropologii, a inaczej w psychologii. Można jednak ogólnie stwierdzić, że animizm to pogląd, że zwierzęta mają duszę . Wierzenie to wiąże się z wiarą ludów pierwotnych w życie po śmierci i duchową odnowę człowieka. W 1896 roku Edward Tylor, prekursor badań nad animizmem, pisał, że zamierza zbadać wszelkie poglądy w kulturach pierwotnych, które opierają się na nauce o duchach i istotach nadprzyrodzonych. Dla Tylora animizm był terminem związanym tylko i wyłącznie z pierwotnym podejściem do ożywiania przedmiotów, roślin czy zwierząt. Dla współczesnego religioznawstwa animizm jest pojęciem szerszym. Przykładowo w latach 90. XX wieku Philippe Descola zdefiniował animizm jako sposób nadawania kształtu (wyobrażenia) naturze poprzez kategorie społeczne i pokazał, że animizm może być uważany za rodzaj społecznego zobiektywizowania natury. Animizm to także przekonanie mówiące o tym, że wszelkie byty mają duszę lub jakikolwiek inny wrodzony duchowy aspekt. Zdaniem Barbary Walendowskiej animizm może być rozumiany jako „forma wierzeń polegającą na uduchowieniu świata przez przypisanie duszy człowiekowi i wszystkim tworom i zjawiskom przyrody”.
Historia animizmu
Głównym przedstawicielem animizmu na gruncie naukowym był Tylor, który przez całe swoje życie starał się udowodnić jedną nadrzędną tezę. Mianowicie zdaniem Tylora społeczeństwa pierwotne posiadają pewne wierzenia, które nawet można nazwać religią. Badacze poszukiwali zwykle religii podobnych do własnych, czyli w stylu europejskim czy amerykańskim. Religie animistyczne są charakterystyczne głównie dla krajów afrykańskich i południowoamerykańskich. W Ekwadorze oraz w Peru ludzie, zwierzęta i natura to elementy świata, które powinny być traktowane w jednakowy sposób. Według niektórych współczesnych animistów podstawą relacji pomiędzy człowiekiem a zwierzętami lub roślinami, są interakcje, a działania przedmiotów nieożywionych mogą być postrzegane jako intencjonalne. Animizm w Afryce wiąże się przede wszystkim z wiarą w boga i w naturę, a także w istnienie duszy w każdym bycie. Nawet afrykańscy sportowcy poszukują ducha, który zapewni im wygraną. Dlatego można stwierdzić, że religie pierwotne wykształciły nowoczesną formę animizmu, przystosowaną nawet do XXI wieku.
Animizm – psychologia
W psychologii animizm rozumiany jest w inny sposób niż na gruncie antropologii i religioznawstwa. Piaget, wybitny badacz, stwierdził, że dzieci w pewnym etapie życie postrzegają przedmioty martwe tak, jakby były żywe. Animizm jest więc tutaj odmianą personifikacji . Lalki, misie, a nawet wycinane postacie stają się towarzyszami zabaw, a dzieci mogą prowadzić z nimi rozmowy i tworzyć barwne historie. U większości dzieci taka cecha rozwojowa pojawia się około 2. roku życia. Na podstawie szeroko zakrojonych badań Piaget sugerował, że dzieci mogą mieć wrodzony animizm , dlatego następuje u nich personifikacja, czyli ożywienie, przedmiotów martwych oraz zwierząt. Zdaniem Piageta dzieci nie odróżniają świata wewnętrznego od zewnętrznego . Maluchy w sposób nieświadomy stawiają siebie w centrum świata i wszystko odnoszą do własnej osoby. Zdarza się, że dzieci uważają, że przedmioty są „złośliwe” i twierdzą, że „ściana mnie uderzyła”. Tym samym przyczynowość dla malucha jest na zewnątrz, w jakimś przedmiocie. Do pewnego momentu dla wielu dzieci słońce oraz księżyc to obiekty ożywione, które podążają za dzieckiem. Jest to oczywiście związane ze złudzeniem optycznym, brakiem wiedzy naukowej oraz właśnie z animizmem. Do tej tematyki w inny sposób podchodziła Margaret Mead. Zdaniem tej badaczki dzieci wykształcają poglądy animistyczne w rozwoju, a dokładniej w toku socjalizacji pierwotnej . Dzieci spoglądają na świat w sposób animistyczny i magiczny, dlatego zabawy dają im ogromną radość.
Animizm jest to pogląd charakterystyczny dla wielu religii pierwotnych, a także cecha myślenia dziecięcego. Przypisywanie życia oraz świadomości i duchowości istotom lub przedmiotom nieożywionym jest wierzeniem, które w przypadku dzieci przemija w toku rozwoju, natomiast w przypadku cywilizacji pierwotnych to wierzenie staje się jednym z centralnych punktów religii.
Bibliografia
1. Bińczycka, E. (2016). Animist realism. Współczesne mitoznawstwo a komparatystyka literacka. Rocznik Komparatystyczny, nr 7.
2. Descola, P. (1992). Societies of nature and the nature of society [w:] Kuper, A. Conceptualizing Society, Londres, Routledge, s. 107-126.
3. Walendowska, B. (1987). Animizm [w:] Staszczak, Z. Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, PWN, Warszawa- Poznań, s. 22.
Autor: Redakcja Dzień Dobry TVN