Behawioryzm powstał w XX wieku, a największym zainteresowaniem cieszył się w Stanach Zjednoczonych. Behawioryści, badając zachowania zarówno zwierząt, jak i ludzi, wyodrębnili odruchy warunkowe i bezwarunkowe. Dziś techniki psychoterapii behawioralnej są bardzo często stosowane i przynoszą duże rezultaty.
Problemy natury psychologicznej
Behawioryzm, definicja i teoria behawioralna
Co to jest behawioryzm? Behawioryzm (z ang. oznacza "zachowanie") to filozofia nauki, która bada zachowania ludzi oraz zwierząt. Behawioryzm został zapoczątkowany przez Johna Broadusa Watsona, który skupił się wyłącznie na przewidywaniu oraz kontrolowaniu zachowań. Można wyróżnić kilka rodzajów behawioryzmu – od klasycznego, poprzez metodologiczny, aż po behawioryzm radykalny. Pierwszy z nich zakładał, że źródłem wiedzy są wyłącznie zachowania, gdyż tylko je można ocenić obiektywnie. W behawioryzmie metodologicznym dopuszczano badanie stanów wewnętrznych, tak jednak, żeby można było je w sposób obiektywny zmierzyć. Behawioryzm radykalny mówi natomiast, że zarówno zachowania, jak i stany wewnętrzne mają dokładnie ten sam charakter.
Jednym z najbardziej znanych eksperymentów behawioralnych jest ten przeprowadzony przez Iwana Pawłowa na psach. Badacz zaobserwował, że gruczoły zwierząt wydzielają znacznie więcej śliny, kiedy nadchodzi pora podawania pokarmu. Postanowił zatem wprowadzić dodatkowy bodziec – dzwonienie dzwonkiem podczas karmienia. Okazało się, że po pewnym czasie wystarczył już sam dźwięk dzwonka, aby pies zaczął produkować więcej śliny. Dzięki temu wyodrębniono dwa odruchy:
- odruch bezwarunkowy, na który nie mamy żadnego wpływu,
- odruch warunkowy, który może zostać wyuczony przez odbieranie konkretnych bodźców.
Dzięki obserwacji znane są dziś takie pojęcia, jak behawioryzm psów czy behawioryzm kotów, które pozwalają na dość szybkie nauczenie zwierzęcia pożądanych zachowań.
Behawioryzm w psychologii
Behawioryzm w psychologii jest bardzo popularny. Terapia poznawczo-behawioralna stosowana jest przede wszystkim w pracy z pacjentami cierpiącymi na fobie, nerwice, lęki, zaburzenia odżywiania. Terapia behawioralna opiera się o prawa uczenia oraz warunkowania. Każdy z nas posiada pewne mechanizmy, które umożliwiają naukę umiejętności, jednak nie jest to oddzielone od środowiska, w którym jesteśmy wychowani. Dlatego pewne schematy działania mogą się zmieniać, są uzależnione od warunkowania instrumentalnego. Zadaniem terapii behawioralnej jest oduczenie niepoprawnych zachowań i zastąpienie ich zachowaniami pożądanymi. Podczas rozmów oraz różnorodnych działań pacjent może przekonać się, w jaki sposób działał w określonych sytuacjach, stara się zrozumieć, dlaczego reagował w ten sposób i że reakcja taka nie jest dla niego pozytywna. Terapia pomaga również w wypracowaniu dobrych zachowań.
Terapia behawioralna skierowana jest przede wszystkim do tych osób, które walczą z aspołecznymi zachowaniami, np. są bardzo nieśmiałe, mają różnego rodzaju lęki i fobie utrudniające codzienne funkcjonowanie albo mają problem z uzależnieniami, w tym z chorobą alkoholową.
Behawioryzm w literaturze
Behawioryzm jest obecny również w literaturze (zarówno światowej, jak i polskiej). Behawioryzm dostrzegalny jest przede wszystkim w twórczości Johna Steinbecka oraz Ernesta Hemingwaya. Starali się oni dogłębnie zbadać psychikę swoich bohaterów. W ich powieściach nie znajdziemy klasycznej charakterystyki postaci, tylko charakterystykę psychologiczną. W polskiej literaturze behawioryzm łączy się przede wszystkim z literaturą traktującą o obozach i wojnie. Tendencja ta jest widoczna w twórczości Zofii Nałkowskiej oraz Tadeusza Borowskiego. Behawioryzm w literaturze był i jest często wykorzystywany. Jeżeli chodzi o pisarzy współczesnych, można dostrzec go m.in. w dziełach Cormaca McCarthy'ego. Behawioryzm znalazł zastosowanie w naprawdę różnych dziedzinach – w filozofii, pedagogice, literaturze czy psychologii. Pozwala on zrozumieć zachowania nie tylko ludzi, ale również zwierząt. Z technik behawioralnych korzystają pacjenci w różnym wieku, nawet dzieci cierpiące na autyzm lub charakteryzujące się zachowaniami specyficznymi dla autyzmu.
Zobacz także:
- Jak poprawić pracę naszego mózgu? "Ważne jest, by samemu stawiać sobie wyzwania"
- Jak po zdradzie zaufać na nowo? "Ważne jest wybaczenie. Jest ono uwolnieniem od emocjonalnego więzienia"
- Czy można stosować kary i zakazy w związku? "Są rzeczy, których nie potrafimy znieść"
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Westend61/Getty Images