- Czym jest test lustra?
- Samoświadome zwierzęta - co to znaczy?
- Które zwierzęta przechodzą test lustra?
- Kontrowersje wokół testu lustra
Dalsza część artykułu znajduje się pod materiałem wideo
Czym jest test lustra?
Test lustra (MSR) to metoda badawcza stworzona w 1970 roku przez amerykańskiego psychologa Gordona Gallupa Jr., mająca na celu sprawdzenie, czy dane zwierzę potrafi rozpoznać własny obraz. W procedurze tej zwierzę zostaje poddane znieczuleniu, a następnie na części jego ciała, której nie może normalnie zobaczyć (np. na czole), umieszcza się znak w postaci farby lub naklejki. Po przebudzeniu zwierzę ma możliwość spojrzenia w lustro. Jeśli zwróci uwagę na oznaczenie – na przykład dotknie go lub przyjrzy mu się – uznaje się to za dowód, że traktuje odbicie jako własne, a nie jako innego osobnika.
Test MSR stał się powszechnym narzędziem do badania samoświadomości poznawczej i fizjologicznej. Jedynie nieliczne gatunki zdały ten sprawdzian. Z czasem jednak pojawiły się głosy krytyczne, kwestionujące jego wiarygodność. Niektóre eksperymenty podważyły wyniki uzyskane przez Gallupa, a inne wykazały, że zwierzęta mogą przejawiać samoświadomość również w odmienny sposób, np. rozpoznając własne wokalizacje czy zapachy i odróżniając je od sygnałów innych osobników.
Samoświadome zwierzęta - co to znaczy?
Samoświadomość oznacza bycie świadomym własnej osoby – rozpoznawanie aktualnych przeżyć, emocji, potrzeb i myśli, a także dostrzeganie swoich mocnych stron oraz ograniczeń. To umiejętność kierowania uwagi na siebie, bycia obecnym w danym momencie oraz posiadania "idei samego siebie".
Człowiek niewątpliwie jest samoświadomy, chociaż uważa się, że osiąga ten stan dopiero w wieku około 18 miesięcy. I to w tym wieku dzieci są w stanie ów test przejść. Wcześniej zazwyczaj im się to nie udaje.
Zwierzęta uznawane za zdolne do rozpoznawania własnego odbicia w lustrze zwykle wykazują cztery kolejne etapy reakcji w kontakcie z lustrem:
- reakcje społeczne (np. agresja lub przeciwnie),
- kontrola fizyczna (np. spojrzenie za lustro),
- powtarzające się zachowanie testowania lustrzanego,
- uświadomienie sobie widzenia siebie.
Które zwierzęta przechodzą test lustra?
W licznych badaniach obejmujących różne gatunki analizowano spontaniczne reakcje związane z obecnością znaku po udostępnieniu zwierzętom lustra, zgodnie z pierwotną koncepcją Gallupa.
U większości osobników oznaczonych i mających dostęp do lustra początkowe reakcje miały charakter społeczny, często obejmując zachowania agresywne, które utrzymywały się także w kolejnych próbach. Jedynie nieliczne gatunki kierowały swoje działania bezpośrednio ku znakowi, co umożliwiało im pozytywne zaliczenie klasycznego testu rozpoznawania siebie w lustrze (MSR).
W grupie zwierząt, które pozytywnie przeszły test lustra znalazły się:
- delfin butlonosy,
- orka,
- małpy Bonobo,
- Orangutan borneański,
- szympans,
- goryl nizinny,
- słoń indyjski,
- mysz domowa,
- sroka zwyczajna,
- wrona domowa,
- niektóre gołębie,
- wargatek czyszczący modrowstęgowy,
- krab afrykański,
- ośmiornica imitująca,
- a nawet niektóre owady.
Niestety wśród zwierząt, które pozytywnie przechodzą test lustra nie znajdziemy naszych domowych pupili - ani psów, ani kotów.
Kontrowersje wokół testu lustra
Test lustra wzbudza jednak wiele kontrowersji i chociaż jest przez wielu traktowany diagnostycznie, to część naukowców nie uznaje go. Nie wiadomo bowiem, co dokładnie rozumie zwierzę, patrząc w lustro. Czy faktycznie zauważa tam siebie, czy też jakiś tajemniczy byt, który odzwierciedla jego ruchy. Ponadto zwierzęta są świadome siebie o tyle, że są w stanie rozróżnić własne pieśni (w przypadku ptaków i zwierząt wydających pieśni godowe) czy znaczenia terytorium, od innych osobników.
Co więcej, nie wszystkie dzieci przechodzą test lustra. Krytycy zauważają, że dzieci spoza krajów tzw. zachodnich, dużo gorzej przechodziły test MSR.
W badaniu przeprowadzonym w 2010 roku oceniano dzieci pochodzące z obszarów wiejskich w Kenii, na Fidżi, Saint Lucia, Grenadzie i w Peru, a także z miast w Stanach Zjednoczonych oraz z terenów wiejskich Kanady. Zdecydowana większość dzieci z USA i Kanady pomyślnie wykonała test MSR, podczas gdy w innych regionach odsetek ten był znacznie niższy. W Kenii jedynie 3% dzieci w wieku od 18 do 72 miesięcy osiągnęło wymagany poziom, a na Fidżi żadne dziecko w wieku 36–55 miesięcy nie uzyskało pozytywnego wyniku. Dzieci z pozostałych społeczności wiejskich spoza świata zachodniego radziły sobie lepiej, jednak ich rezultaty nadal były wyraźnie słabsze w porównaniu z wynikami dzieci z krajów zachodnich.
Zobacz także:
- Niechciane zwierzę pokarmem dla tygrysów. Nietypowe ogłoszenie zoo
- Ich majątki przyprawiają o zawrót głowy. Oto lista najbogatszych zwierząt domowych na świecie
- Egzotyczne zwierzęta w Polsce. Jakie gatunki możemy spotkać na ulicy i co tutaj robią?
Autor: Teofila Siewko
Źródło: Wikipedia/Samoświadomość | ABC Humanistyki #35/Sciencetific American
Źródło zdjęcia głównego: wrzesientomek/Getty Images