Drugorzędowe cechy płciowe to narządy płciowe wewnętrzne i zewnętrzne (oprócz jajników i jąder). Ich prawidłowe wykształcenie się ma wpływ na płodność człowieka, a także na funkcjonowanie całego organizmu.
Jakie są drugorzędowe cechy płciowe?
Drugorzędowe cechy płciowe to wszystkie narządy płciowe człowieka oprócz gonad. Te ostatnie, czyli gruczoły odpowiadające za produkcję hormonów płciowych, należą do pierwszorzędowych cech płciowych. Prawidłowy rozwój jajników oraz jąder warunkuje pojawienie się drugorzędowych cech płciowych. Do drugorzędowych cech płciowych zaliczane są:
- u kobiety – pochwa, srom (wargi mniejsze i większe), łechtaczka, macica, jajowody;
- u mężczyzn – prącie, moszna, nasieniowody, gruczoł krokowy, pęcherzyki nasienne, najądrza.
Kiedy powstają drugorzędowe cechy płciowe?
Drugorzędowe cechy płciowe kształtują się w ramach procesu determinacji płci. Narządy płciowe człowieka, podobnie jak pierwszorzędowe cechy płciowe, pojawiają się w okresie płodowym. W pełni wykształcają się jednak w okresie dojrzewania. Przybierają wtedy ostateczny kształt, a po stadium rozwoju osobniczego nie ulegają już regresji, mimo zachodzących w organizmie zmian hormonalnych. Proces determinacji płci, w ramach którego zainicjowany zostaje rozwój drugorzędowych cech płciowych, obejmuje trzy podstawowe etapy powiązane ze sobą według ściśle hierarchicznego układu. Proces ten rozpoczyna się od sygnału, czynnika wywoławczego określającego przybranie przez organizm toru męskiego lub żeńskiego. Do 6. tygodnia życia płodu organizm rozwija się bez podziału na płeć. Po 6. tygodniu chromosom Y sprawia, że z pierwotnej gonady rozwijają się jądra. Jego brak skutkuje rozwojem gonad w kierunku żeńskim (rozwój jajników). W międzyczasie pojawia się kaskada genów regulatorowych. Następnie są aktywowane geny odpowiedzialne za tworzenie gonad oraz rozwój drugorzędowych cech płciowych. Wykształcenie się gonad umożliwia produkcję hormonów płciowych właściwych dla danej płci. Dzięki temu możliwy jest dalszy rozwój organizmu w kierunku męskim lub żeńskim. Jedynie trzeciorzędowe cechy płciowe ujawniają się dopiero na etapie dojrzewania. Zaburzenia hormonalne mogą prowadzić do regresji lub nasilenia trzeciorzędowych cech płciowych. Wpływ na ich nasilenie ma także leczenie hormonalne. W wyniku celowych działań mogą one wykształcać się również u płci przeciwnej, np. estrogeny sprawiają, że mężczyźni zaczynają mieć bardziej kobiecą sylwetkę, a kobiety przyjmujące testosteron mogą nabierać bardziej męskich kształtów. Efektem przyjmowania testosteronu jest również wzrost owłosienia.
Wpływ gruczołów płciowych na kształtowanie się drugorzędowych cech płciowych
Drugorzędowe cechy płciowe pojawiają się w wyniku wydzielania odpowiednich hormonów przez gonady męskie i żeńskie, które stymulują rozwój zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych. Jądro wydziela m.in. czynnik hamujący rozwój przewodów Müllera oraz hormon antymullerowski. Testosteron pobudza rozwój przewodów śródnerczowych (nasieniowód, najądrze). Z kolei dihydrotestosteron pobudza rozwój narządów płciowych zewnętrznych, dzięki czemu dochodzi do wzrostu prącia, moszny i gruczołu krokowego. Jajnik wydziela estrogeny dwojakiego pochodzenia. Estrogeny pochodzenia matczynego pobudzają rozwój przewodów śródnerczowych. W wyniku tego procesu wykształca się część drugorzędowych cech płciowych, czyli: jajowód, macica i górny fragment pochwy. Estrogeny pochodzenia łożyskowego pobudzają rozwój narządów płciowych zewnętrznych: warg sromowych, łechtaczki, dolnego fragmentu pochwy.
Zaburzenia drugorzędowych cech płciowych
Drugorzędowe cechy płciowe i ich rozwój uwarunkowane są przede wszystkim przez hormony płciowe. To one odgrywają główną rolę w wykształceniu się cech charakterystycznych dla danej płci. Jeżeli na etapie płodowym jądra nie będą produkowały testosteronu, a jajniki estrogenu, u płodu nie będą mogły w pełni wykształcić się pierwszorzędowe cechy płciowe. Zaburzenie różnicowania gonad, polegające na wykształceniu się w jednym organizmie jajnika oraz jądra lub gonady zawierającej cechy jajnika i jądra, prowadzi do rozwinięcia się u człowieka drugorzędowych cech płciowych obu płci. W efekcie pojawiają się obojnacze (wewnętrzne i zewnętrzne) narządy płciowe. Dochodzi do częściowej jedynie maskulinizacji. Czysta dysgenezja gonad (brak ich aktywności) prowadzi do wykształcenia się żeńskich drugorzędnych cech płciowych. Również nieprawidłowy rozwój gonad czy jednostronna mieszana dysgenezja gonad w większości przypadków prowadzi do niewykształcenia się lub nieprawidłowego wykształcenia się narządów płciowych.
Zobacz także:
- Zobacz także:
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Peter Dazeley / Getty Images