Osobowość unikająca dotyka około 3% dorosłych ludzi, natomiast samo zaburzenie zostało zdefiniowane na początku XX wieku przez Bleulera i Kretschmera. Jakie są cechy osobowości unikającej i czy możliwe jest leczenie tego zaburzenia?
Osobowość unikająca – cechy
Rozpoznanie osobowości unikającej wiąże się ze znajomością kryteriów diagnostycznych. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że rozpoznać to zaburzenie można tylko wtedy, gdy jego cechy są uporczywe i nieadaptacyjne przez dłuższy okres (tj. minimum przez 6 miesięcy). Do głównych cech osobowości unikającej zaliczamy:
· unikanie ludzi oraz wszelkich kontaktów społecznych, także w kontekście aktywności zawodowej,
· powściągliwość w relacjach z innymi,
· unikanie bliskości ,
· wycofanie w sytuacjach społecznych,
· niska samoocena, postrzeganie siebie jako osoby nieatrakcyjnej, pozbawionej ważnych zdolności,
· niechęć do podejmowania ryzyka w relacjach,
· ograniczony styl życia,
· nieufność, niechęć do innych,
· stany depresyjne, a nawet myśli samobójcze (w skrajnych przypadkach),
· koncentracja na krytyce, na własnych wadach, a nie zaletach,
· ucieczka do świata fantazji i marzeń.
Nie należy mylić osobowości unikającej z czasowym lękiem przed nowymi sytuacjami czy ludźmi. Zupełnie naturalny może być strach przed nowym miejscem pracy, ludźmi w biurze, jednak jeżeli tego typu uczucia utrzymują się przez dłuższy czas, a człowiek organizuje wokół tych emocji całe swoje życie, może być to objaw niepokojący. Osoby nieśmiałe czy introwertyczne obawiają się konkretnych sytuacji, na przykład wystąpienia publicznego lub randki, natomiast osoby unikające przejawiają ciągły, niczym nieuzasadniony lęk przed relacjami społecznymi, co utrudnia ich codzienne funkcjonowanie. Osoby unikające preferują całkowitą izolację i samotność, a także starają się nie myśleć o swoich uczuciach i emocjach. Pojawia się syndrom unikania bliskości i niechęć do analizowania relacji, uczuć, zdarzeń i zachowań innych ludzi.
Osobowość unikająca – przyczyny
Istnieje kilka teorii, które wyjaśniają, jakie są przyczyny tego zaburzenia osobowości. Spora część psychologów uważa, że główne czynniki związane są z relacjami w dzieciństwie . To właśnie w tym okresie pojawia się unikanie ludzi, niechęć do bliskości, lęk przed innymi, a także izolacja. Uważa się także, że osoby unikające miały w swoim dzieciństwie głównie złe doświadczenia i nie były w stanie wejść w bliską relację z rodzicem lub opiekunem. Konsekwencją tego jest odczuwanie silnej potrzeby bliskości w okresie adolescencji, z jednoczesnym unikaniem ludzi, z obawy przed zranieniem. Wraz z wiekiem osoby te doświadczają krytyki, czują się wyśmiewane, niepotrzebne i odrzucone, a to wszystko powoduje, że symptomy związane z unikaniem nasilają się. Niektóre teorie psychologiczne i biologiczne wskazują także na udział czynników genetycznych i temperamentalnych w tworzeniu się osobowości unikającej.
Osobowość unikająca – leczenie
Zwykle osoby unikające zgłaszają się do psychologa dopiero w późniejszym etapie życia, gdy nie potrafią sobie poradzić z objawami lękowymi i depresyjnymi. Jedną ze szczególnie użytecznych metod leczenia jest systematyczna desensytyzacja, czyli redukowanie objawów lękowych. W skrajnych przypadkach konieczne są wizyty u psychiatry, który włącza w leczenie środki uspokajające i przeciwdepresyjne. Możliwe jest połączenie farmakoterapii z psychoterapią, jednak dużo większe znaczenie mają wizyty u terapeuty. W przypadku osób dorosłych proponuje się zwykle wizyty indywidualne, natomiast w przypadku młodzieży dobrym sposobem leczenia jest terapia grupowa, socjoterapia i trening umiejętności społecznych.
Osobowość unikająca – terapia
Psychoterapia pacjentów z osobowością unikającą jest długotrwała i nie zawsze przynosi oczekiwane rezultaty. Najtrudniejszy jest pierwszy etap terapii, związany z wytworzeniem więzi pomiędzy terapeutą i pacjentem, a tym samym stworzenie zaufania. Najważniejszym elementem terapii jest zmiana nastawienia poznawczego, czyli nawyków i schematów myślowych. Dwie główne formy terapii, które uznawane są za najskuteczniejsze w tym wypadku, to terapia poznawczo-behawioralna i terapia psychodynamiczna. W trakcie leczenia zwraca się uwagę na samoakceptację, opanowanie lęku, a także zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i zaufania. Relacja z terapeutą może służyć jako wzór dla kolejnych związków z ludźmi w świecie rzeczywistym. Psychoterapia pozwala na otwarcie się na relacje z innymi, dzięki czemu dużo łatwiejsze będzie stworzenie odpowiednich związków partnerskich w przyszłości.
Zobacz film: Nieśmiałość - cecha charakteru czy fobia społeczna?
Autor: Redakcja Dzień Dobry TVN