W tym artykule znajdziesz:
- Rodzaje kleszczy atakujących ludzi
- Jak wygląda kleszcz?
- Co przyciąga kleszcze?
- Jak się chronić przed kleszczami?
- Jak wyciągnąć kleszcza?
- Choroby odkleszczowe
- Szczepionka przeciw kleszczom
- Kleszcze w mieście - pryskać czy nie pryskać?
Mitem jest, że kleszcze występują jedynie na obrzeżach lasów. Choć jest to ich typowe środowisko bytowania, można spotkać je w zasadzie wszędzie – na łąkach, w parkach, przydomowych ogródkach, a nawet w garażach i piwnicach. Na ukąszenie kleszczy narażeni są więc zarówno mieszkańcy wsi, jak i miast. Przenoszone przez insekty choroby odkleszczowe są niezwykle niebezpieczne, dlatego ważne jest, aby zachować odpowiednią czujność. Kleszczy jest coraz więcej w Polsce ze względu na ciepłe zimy. Pierwsze można było spotkać już w lutym.
Rodzaje kleszczy atakujących ludzi
Pasożytem, który atakuje ludzi, jest zazwyczaj kleszcz pospolity. To jednak niejedyny gatunek pajęczaka, który może być groźny dla człowieka. Często spotykany jest także kleszcz łąkowy. Co prawda ten atakuje głównie zwierzęta, jednak gdy jest bardzo głodny, zadowoli się również ludzką krwią. Niebezpiecznym kleszczem u człowieka jest także obrzeżek gołębi. Zgodnie z nazwą, jego żywicielami są ptaki, jednak coraz częściej padają jego ofiarami także ludzie. Ukąszenie kleszcza tego typu nie tylko grozi poważnymi powikłaniami, ale jest również bardzo bolesne.
Jak wygląda kleszcz?
Kleszcz to bardzo mały insekt. Dorosłe osobniki najpopularniejszych odmian dorastają zazwyczaj do 3–4 mm w przypadku samic i 2,5 mm w przypadku samców. Głodne kleszcze mają spłaszczony kształt, natomiast najedzone są wypukłe. Charakterystyczną cechą pasożytów jest ich aparat gębowy, wyposażony w niewielkie ząbki, które umożliwiają przyssanie się do żywiciela.
Zanim kleszcz stanie się dorosłym osobnikiem, przechodzi przez 3 inne stadia rozwoju. Są to: jaja, larwy i tzw. nimfy. Co ważne, larwa kleszcza również może przenosić niektóre choroby. Do tego trudno ją zauważyć – ma zazwyczaj ok. 0,5 mm, a swoim kolorem przypomina barwę skóry człowieka. Z kolei nimfa kleszcza osiąga zazwyczaj 1,5 mm i ma ciemny kolor. Przypomina drobne, czarne ziarenka piasku, które trudno dostrzec na pierwszy rzut oka. Warto jednak pamiętać, że nimfa kleszcza jest tak samo groźna jak dorosłe osobniki.
Co przyciąga kleszcze? M.in. smartfon
Do tej pory sądziliśmy, że kleszcze przyciąga m.in. ludzki pot, a właściwie amoniak i kwas masłowy w nim występujące oraz zapach perfum, dezodorantów czy balsamów do ciała, szczególnie o nutach waniliowych i kokosowych. Okazuje się jednak, że niebezpieczne pajęczaki może wabić również smartfon. Jak dowiedli naukowcy z Polski i Słowacji, pole elektromagnetyczne wytwarzane przez telefon, sprawia, że kleszcze jeszcze bardziej do nas lgną. Promieniowanie o częstotliwości 900 MHz wytwarzają urządzenia mobilne, a także stacje radiowe i telewizyjne. Co warto podkreślić, eksperci wskazują, że w kierunku promieniowania najchętniej podążają kleszcze, które są nosicielami bakterii z rodzajów Borrelia oraz Rickettsia, powodujących boreliozę czy riketsjozę. Właśnie dlatego na spacer do lasu nie należy zabierać ze sobą smartfona. Brak telefonu zwiększy nasze szanse, by wrócić do domu bez kleszcza.
Jak się chronić przed kleszczami?
Przed wizytą w lesie dobrze jest wziąć prysznic lub kąpiel, by zmyć z siebie pot, który wabi kleszcze. Zapach naszego ciała powinien być jak najbardziej neutralny, nie należy więc smarować się kremami o słodkim zapachu. Ponadto, by uchronić się przed niebezpiecznymi pajęczakami, warto się zasłonić - przydadzą się: koszulka z długim rękawem, spodnie z nogawkami do kostek oraz kryte buty. Nieosłonięte partie można spryskać specjalnym płynem, który ma odstraszać kleszcze. Po powrocie do domu trzeba dokładnie się obejrzeć, szczególnie ręce, nogi, okolice za uszami, głowę, zgięcia stawów i pachwiny.
Więcej o ochronie przed kleszczami - porady lekarza
Jak wyciągnąć kleszcza?
Jeżeli zauważymy kleszcza w skórze, należy go jak najszybciej wyciągnąć. Jak usunąć kleszcza? Można udać się do lekarza lub spróbować wyjąć pajęczaka samodzielnie. Usuwanie kleszcza jest dość proste, jednak trzeba pamiętać o kilku regułach. Przede wszystkim, nie wolno smarować pasożyta tłuszczem ani alkoholem. Należy po prostu chwycić go pęsetą mocno u nasady i wyjąć szybkim ruchem. Nie zaleca się wykręcania go, ponieważ w ten sposób część pasożyta może zostać pod skórą. Po wyciągnięciu kleszcza trzeba dobrze zdezynfekować skórę. Konieczna jest też obserwacja miejsca ugryzienia przez minimum 30 dni. Jeżeli po kilku dniach pojawi się rumień po kleszczu, warto skonsultować się z lekarzem. Czasami może być jedynie reakcją alergiczną. Zdarza się jednak, że rumień jest pierwszym objawem groźnej choroby.
Choroby odkleszczowe
Zarówno kleszcz u dziecka, jak i u osoby dorosłej może być źródłem wielu bardzo poważnych problemów zdrowotnych. Do najczęściej spotykanych chorób odkleszczowych należą:
- kleszczowe zapalenie mózgu (znane też jako odkleszczowe zapalenie opon mózgowych ) – objawy tej choroby bardzo łatwo przeoczyć, ponieważ początkowo podobne są do grypy. Pojawiają się zazwyczaj 1–2 tygodnie po ugryzieniu przez kleszcza, a następnie zanikają5. Po kilku kolejnych dniach wracają ze wzmożoną siłą – występuje wysoka gorączka, silne bóle głowy i stawów, a także nudności, biegunka czy wymioty. Możliwe są również drgawki, zaburzenia równowagi, a nawet utrata przytomności. Choroba ta wymaga długiej hospitalizacji i leczenia, a w skrajnych przypadkach może zakończyć się śmiercią. Można jednak się przed nią zabezpieczyć, w tym przypadku istnieje bowiem skuteczna szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu (co ważne, jest to jedyna dostępna szczepionka na kleszcze);
- borelioza – pierwszym objawem choroby jest często rumień od kleszcza (tzw. rumień wędrujący), który występuje 1–3 tygodnie od ugryzienia. Poza tym, mogą pojawić się takie dolegliwości jak wysoka gorączka, osłabienie, rozkojarzenie, dreszcze czy bóle stawów, mięśni i kości. W kolejnym stadium choroby możliwe są też tiki mięśni, kołatanie serca czy porażenie nerwów, a nawet zapalenie mięśnia sercowego;
- babeszjoza – objawami są wysoka gorączka, nadmierne pocenie się oraz uczucie rozbicia i osłabienia. Dolegliwości pojawiają się minimum 6 tygodni od zarażenia. Symptomów nie należy ignorować, ponieważ w tym przypadku ukąszenie kleszcza może doprowadzić do śmierci;
- antaplazmoza – choroba przebiega zazwyczaj bezobjawowo. Może jednak dawać symptomy podobne do grypy, jak gorączka, ból głowy czy dreszcze. Czasami pojawiają się też objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak krwawienia czy biegunki, a także zaburzenia oddychania i pracy nerek. Nieleczona antaplazmoza wiąże się z niebezpiecznymi dla zdrowia powikłaniami i może być śmiertelna.
Szczepionka przeciw kleszczom
Pamiętajmy! Szczepionka przeciw kleszczom czy boreliozie nie istnieje - cały czas trwają nad nią prace. Szczepionka na kleszcze chroni wyłącznie przed kleszczowym zapaleniem mózgu (KZM) i jego powikłaniami.
Szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu nie daje ochrony na całe życie. Co kilka lat (3-5) konieczne jest podanie dawki przypominającej.
Kleszcze w mieście - pryskać czy nie pryskać?
Coraz więcej miast rezygnuje z oprysków na kleszcze. Dlaczego? Ponieważ opryski nie dają stuprocentowej skuteczności i władze miast nie chcą zakłócać ekosystemu. Opryski działają tak, że kleszcz ma "ususzyć się na śmierć". Ale takiemu ususzeniu ulegają również inne pajęczaki i owady - pożyteczne dla ekosystemu i zachowujące jego równowagę. Lepiej więc zadbać o ochronę osobistą, a zrezygnować ze szkodliwych oprysków w miastach.
Zobacz także:
- Eksperci alarmują: Rośnie liczba pacjentów z chorobami przenoszonymi przez kleszcze
- Gdzie jest najwięcej kleszczy zakażonych boreliozą?
- Mapa kleszczy w Polsce. Gdzie jest ich najwięcej?
Autor: Diana Ryściuk/Justyna Piasta
Źródło zdjęcia głównego: Avalon_Studio/Getty Images