Dopuszczalne formy zatrudnienia w Polsce znacznie się od siebie różnią i pozwalają na dopasowanie warunków zatrudnienia do potrzeb obu stron w szerokim zakresie. Porównanie form zatrudnienia polega przede wszystkim na zestawieniu czasu i miejsca oraz elastyczności wykonywania obowiązków.
W Polsce różne formy zatrudnienia funkcjonują w oparciu o różne prawo. Mają też różną elastyczność i zaspokajają inne potrzeby pracodawców i pracowników. Oprócz podstawowych form zatrudnienia w Polsce funkcjonują też szczególne formy zatrudnienia, które łączą cechy innych form.
Podstawowe formy zatrudnienia w Polsce
Za podstawowe formy zatrudnienia w Polsce można uznać umowę o pracę na czas nieokreślony i umowę o pracę na czas określony oraz ich warianty, samozatrudnienie, a także umowę zlecenia i umowę o dzieło. Formy zatrudnienia pracowników w Polsce można podzielić najogólniej na pracownicze i niepracownicze:
· niepracownicze formy zatrudnienia – w rozumieniu prawa osoba wykonująca zadania powierzone przez pracodawcę nie jest pracownikiem, a rodzaj relacji tych dwóch stron reguluje Kodeks cywilny ; do tej grupy należą wszystkie rodzaje umów poza umową o pracę i jej wariantami;
· pracownicze formy zatrudnienia – zgodnie z zapisami Kodeksu pracy osoba wykonująca działania na rzecz pracodawcy jest pracownikiem, dotyczy to wszystkich rodzajów umowy o pracę; wyróżnia się w tej grupie typowe i nietypowe formy zatrudnienia – typowymi są umowy o pracę na czas nieokreślony, do nietypowych form zatrudnienia zalicza się umowy o pracę na czas określony, w niepełnym wymiarze godzin i umowy o pracę na zastępstwo.
Ze względu na czas i miejsce wykonywanych zadań można wyodrębnić grupę elastycznych form zatrudnienia.
Elastyczne formy zatrudnienia – wady i zalety, rodzaje
Elastyczne formy zatrudnienie w Polsce to takie, które są tak pomyślane, by spełniały wymagania i potrzeby pracodawców i pracowników pod kątem czasu i miejsca wykonywanych obowiązków. Funkcjonują na podstawie Kodeksu pracy lub Kodeksu cywilnego.
Elastyczne formy zatrudnienia w Polsce to:
· umowa na okres próbny – to umowa o charakterze usługowym, obowiązuje na określony czas; rodzaj umowy o pracę;
· umowa o pracę na czas określony – funkcjonuje na takich samych zasadach jak umowa o pracę, jednak czas jej obowiązywania jest określony (zgodnie z prawem nie dłuższy niż 33 miesiące);
· umowa na czas wykonywania określonej pracy – rodzaj umowy o pracę, zawiera się ją na czas wykonania określonego zadania przez pracownika, np. zbioru plonów; zwykle to praca sezonowa lub dorywcza;
· umowa o pracę tymczasową – funkcjonuje w oparciu o Kodeks pracy, tak jak umowa o pracę, to inaczej umowa agencyjna, czyli zawierana z agencją pracy; w ramach umowy o pracę tymczasową pracownik może zawrzeć wiele umów o pracę na czas określony z różnymi podmiotami;
· umowa na zastępstwo – podstawą prawną tego typu umowy jest Kodeks pracy; to rodzaj umowy o pracę na czas określony; pracownik zatrudniony na umowę na zastępstwo wykonuje zadania nieobecnego pracownika, który dotychczas zajmował się tymi zadaniami;
· umowa zlecenie – umowa cywilnoprawna, na mocy której zleceniobiorca (czyli pracownik) zobowiązuje się do wykonywania określonych zadań na rzecz zleceniodawcy (czyli pracodawcy), przy czym zleceniobiorca nie jest podporządkowany zleceniodawcy i nie wykonuje pracy pod jego kierownictwem;
· umowa o dzieło – umowa cywilnoprawna, w której określa się efekt działań pracownika (wykonawcy) możliwy do zweryfikowania przez pracodawcę (zlecającego);
· kontrakt/samozatrudnienie – kontrakt jako forma zatrudnienia jest najbardziej elastyczny, ponieważ dokładne zapisy umowy pomiędzy pracodawcą a wykonawcą kontraktu mogą być określone bardzo precyzyjnie na różnych płaszczyznach; samozatrudnienie i wykonywanie kontraktu na rzecz innych osób to jedna z najczęściej wybieranych form zatrudnienia przez freelancerów, np. redaktorów, specjalistów od IT, grafików, ale także menedżerów (zwłaszcza najwyższego szczebla); zwykle kontrakt jest umową cywilnoprawną.
Porównanie form zatrudnienia możliwe jest także w kontekście uprawnień i pakietów świadczeń. Formy zatrudnienia pracowników zapewniające ubezpieczenie społeczne i zdrowotne to różne warianty umowy o pracę, umowa zlecenie oraz samozatrudnienie. Inne formy zatrudnienia w Polsce nie są objęte obowiązkowymi składkami na ZUS i NFZ, co można uznać za ich wadę.
Zaletą elastycznych form zatrudnienia są możliwości określenia niestandardowego czasu wykonywania zadań, ich zakresu, a także miejsca wykonywania pracy. Daje to dużą swobodę pracownikom, a pracodawcom umożliwia zaoszczędzenie.
Inne nietypowe formy zatrudnienia w Polsce – nowoczesny biznes
Elastyczne formy zatrudnienia określane są także jako nietypowe formy zatrudnienia. Oprócz wymienionych, zalicza się do nich także telepracę i wypożyczanie pracowników, czyli dwa nowoczesne narzędzia do prowadzenia biznesu.
Telepraca polega na wykonywaniu zleconych zadań w innym miejscu niż siedziba pracodawcy i przekazywanie rezultatów przy użyciu technik informatycznych i różnych kanałów telekomunikacyjnych. Najczęściej telepraca jest wykonywana na podstawie umowy o dzieło, umowy zlecenia, rzadziej na podstawie umowy o pracę.
Wypożyczanie pracowników, czyli outsourcing pracowniczy, to rodzaj pracy tymczasowej. Oznacza to, że pracownik zatrudniony przez jeden podmiot, np. agencję pracy lub centrum usług biznesowych, może świadczyć usługi dla innego podmiotu.