Funkcja profosa związana była ściśle z istnieniem żandarmerii (policji) wojskowej. Zakres obowiązków pełnionych przez profosów zmieniał się wraz z rozwojem tego organu, którego działalność polega na zapewnianiu przestrzegania dyscypliny wojskowej i zapobieganiu przestępstwom w szeregach armii oraz ściganiu ich.
Profos – początki istnienia zawodu
Funkcja stróża porządku w polskim wojsku pojawiła się w związku z nowymi przepisami uchwalonymi przez sejm polski w 1609 roku, z inicjatywy hetmana polnego litewskiego Janusza Radziwiłła. Profosi – wraz z oboźnymi – mieli pilnować ładu w obozie, zwalczać maruderstwo czy samowolne oddalenia, strzec mienia skarbowego i bezpieczeństwa na drogach. Należało do nich także łapanie przestępców, odstawianie ich przed sąd hetmański oraz wykonywanie jego wyroków. Profosi należeli do sztabu hetmana i podlegali bezpośrednio jego rozkazom.
Z końcem panowania Jana III Sobieskiego nastąpiło rozprężenie w polskim wojsku i jego powolny upadek, który pogłębiły rozbiory Polski. Mimo podejmowanych prób reform (w czasach panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego) zawód profosa na dobrą sprawę przestał istnieć.
Dopiero w czasach wojen napoleońskich, kiedy powstały Legiony Polskie we Włoszech i armia Księstwa Warszawskiego, przywrócono wprowadzone dwa wieki wcześniej udoskonalenia. Profosi funkcjonowali w polskim wojsku aż do czasów I wojny światowej, pełniąc swoją funkcję stróża porządku w armii i nadzorcy aresztu wojskowego.
Dlaczego funkcja profosa była istotna w dawnej polskiej armii?
Niegdysiejsza funkcja profosa była bardzo potrzebna, ponieważ działania porządkowe w wojsku nie były scentralizowane i uregulowane przepisami. Powodowało to, że kwestie dyscyplinarne rozstrzygano uznaniowo, a nie na podstawie powszechnie obowiązującego prawa. Co więcej, w tamtych czasach mężczyźni często zasilali szeregi armii nie z wyboru, ale w związku z przymusowym poborem albo w sytuacji, gdy wywodzili się z ubogich rodzin, które nie były w stanie wyżywić wszystkich dzieci. Wynikał z tego dość niski poziom motywacji i dyscypliny. Z tego też brała się znaczna liczba przestępstw wśród żołnierzy. Właśnie dlatego zaistniała potrzeba zorganizowania wojskowej służby więziennej. Do zarządzania funkcjonowaniem aresztów, organizacji i do kontroli ich pracowników oraz np. przygotowywania więźniów do konwojowania powoływano właśnie profosów.
Funkcja profosa w XX wieku
W przepisach wojskowych z okresu II Rzeczpospolitej nie definiowano funkcji profosa. Choć sprawami natury policyjnej w polskiej armii zajmowały się wyspecjalizowane formacje, nie uwzględniano w ich strukturze samodzielnego stanowiska administracyjnego związanego z prowadzeniem aresztów. Obowiązki takie były realizowane przez przydzielone do poszczególnych zadań osoby, które były członkami Żandarmerii Wojskowej czy (za czasów PRL) Wojskowej Służby Wewnętrznej.
Ustawą o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej z 1991 roku przywrócono formacjom dochodzeniowo-śledczym i prewencyjnym tradycyjną nazwę Żandarmerii Wojskowej i zmieniono całkowicie organizację tych jednostek. W przepisach wykonawczych pojawiła się również na nowo funkcja profosa aresztu garnizonowego i profosa aresztu (działającego na poziomie niższym – jednostki wojskowej).
Obecne obowiązki profosów
W przepisach obowiązujących od 1992 roku profosów zdefiniowano jako funkcyjnych żołnierzy zawodowych, którzy wykonują:
- czynności administracyjne związane z przyjmowaniem, ewidencjonowaniem i zwalnianiem więźniów z aresztów,
- nadzór nad prawidłowym odbywaniem kary przez żołnierzy,
- działania wychowawcze i dyscyplinujące więźniów.
W praktyce profos zajmuje się np.:
- kompletowaniem i archiwizowaniem dokumentacji więźniów,
- opieką nad rzeczami złożonymi do depozytu,
- przydzielaniem więźniów do cel i wydawaniem im pościeli,
- organizacją pracy dla osadzonych,
- zapewnieniem warunków bytowych w areszcie,
- na polecenie komendanta aresztu uczestniczy w widzeniach aresztanta z odwiedzającymi.
Profos może też organizować i prowadzić różnego typu działania wychowawcze. Do jego obowiązków należy egzekwowanie dyscypliny wśród więźniów. Zadanie to obejmuje m.in. podejmowanie decyzji o zastosowaniu kar dyscyplinarnych w przypadku naruszenia przez nich regulaminu odbywania kary.
Tom Cruise przekształcił podobno byłą bazę wojskową… w studio filmowe. Aktorowi bardzo zależy na zakończeniu zdjęć do 7. części "Mission: Impossible". Pandemia już kilka razy pokrzyżowała plany produkcyjne.
Zobacz także:
Żołnierze będą pomagać policji w zakresie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego
Armia wezwie 50 tys. rezerwistów na ćwiczenia wojskowe. Kto znajdzie się w tej grupie?
Okrutna zbrodnia na Dolnym Śląsku. Aresztowano 32-latka podejrzanego o zabójstwo matki
Autor: Adrian Adamczyk