Zarówno goryczak żółciowy, jak i borowik szatański nazywane są potocznie szatanami. Nazewnictwo może być nieco problematyczne, jednak jedno jest pewne – tych grzybów należy unikać. Szatan a prawdziwek – na co zwrócić uwagę, by nie popełnić błędu podczas grzybobrania?
Czy szatan to goryczak żółciowy czy borowik szatański?
Zanim zajmiemy się omówieniem, jak odróżnić prawdziwka od szatana, wyjaśnijmy jedną kwestię związaną z nazewnictwem. Trzeba wiedzieć, że potoczną nazwą „szatan” określa się dwa gatunki grzybów – goryczaka żółciowego (Tylopilus felleus) i borowika szatańskiego (Boletus satanas).
Zbieżność wzięła się stąd, że młode egzemplarze tych dwóch grzybów wyglądają niemal identycznie – mają żółtawe trzony oraz żółte lub jasnobrązowe kapelusze, a także są podobnej wielkości. Jednak dojrzałe osobniki nieznacznie różnią się wyglądem, inne jest także miejsce ich występowania. Ponadto jeden z nich jest trujący, a drugi jedynie niejadalny. Jak je rozróżnić?
Borowik szatański to gatunek silnie trujący. Jest ciepłolubny i występuje w lasach liściastych (najczęściej buczynach) i na wapiennych glebach. Można go znaleźć w Europie Zachodniej, jednak w Polsce jest to niemal niemożliwe. Pojawia się jedynie na wybranych terenach wapiennych – Górach Kaczawskich czy Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, poza tym u nas nie występuje. Borowik szatański ma jasnoszary kapelusz i ciemnoczerwony trzon.
Goryczak żółciowy jest z kolei grzybem, który występuje licznie w polskich lasach iglastych. Ma jasnobrązowy kapelusz i beczułkowaty trzon, również w odcieniach jasnego brązu. Jest grzybem niejadalnym – nie wykazuje właściwości trujących, choć może wywoływać pewne niegroźne dolegliwości żołądkowe.
Szatan a prawdziwek - po czym je rozpoznać?
Goryczak żółciowy to grzyb, który można łatwo pomylić z borowikiem szlachetnym (tzw. prawdziwkiem). Ich wygląd rzeczywiście jest zbliżony, choć kilka cech pomaga te grzyby rozróżnić.
Borowik szlachetny (Boletus edulis), powszechnie nazywany prawdziwkiem, jest gatunkiem jadalnym, w dodatku jednym z najsmaczniejszych i najbardziej lubianych w Polsce. Występuje pospolicie w lasach liściastych i iglastych oraz glebach różnego typu, jednak nie wapiennych. Owocniki rosną od lata do jesieni, pojedynczo lub w skupiskach.
Jego kapelusz jest brązowy (od jasnego do ciemnego) i może mieć od około 6 do 20 cm średnicy. Jest najpierw półkulisty, potem wypukły. Powierzchnia nie jest zamszowa, natomiast młodsze osobniki przy wilgotnej pogodzie mogą być odrobinę lepkie.
Znajdujące się pod kapeluszem pory są białe, a z wiekiem robią się żółte lub nawet żółtozielone. Trzon jest białawy lub jasnobrązowy, jaśniejszy na dole. Na górze trzonu widoczna jest delikatna biaława lub brązowawa siateczka. Zwarty miąższ ma w większości kolor biały, który tuż pod skórką zamienia się w brązowy. Wyróżnia się orzechowym smakiem i słabym, choć przyjemnym zapachem.
Oksana Styranets/Getty Images
Goryczak żółciowy (Tylopilus felleus) to gatunek niejadalny, ale też nie trujący. Owocniki można znaleźć od czerwca do października w lasach iglastych, na kwaśnych glebach. Kapelusz jest jasnobrązowy lub szarobrązowy, zamszowy. Początkowo półkolisty, potem wypukły i rozpostarty, może osiągać średnicę od 5 do 20 cm. Trzon jest jaśniejszy od kapelusza, ma kolor oliwkowożółty lub oliwkowo-brązowy i widać na nim ciemniejszą siateczkę o dużych oczkach. Ma dość smukły lub nieco maczugowaty kształt.
Zarodniki wyróżniają się charakterystycznym cielisto-różowym kolorem (niespotykanym wśród europejskich grzybów rurkowych, których zarodniki zwykle są brązowe). U dojrzałych osobników znajdujące się pod kapeluszem pory i rurki mają odcień różowy. Jest gorzki w smaku, co uniemożliwia jego spożywanie. Charakterystyczna goryczka nie znika po ususzeniu lub ugotowaniu, a dodanie tego grzyba do potrawy całkowicie zepsuje jej smak.
Jak odróżnić prawdziwka od szatana – trzy najważniejsze cechy
Choć oba grzyby są do siebie podobne, istnieje kilka niezawodnych sposobów na ich rozróżnienie. Na te cechy powinieneś zwrócić uwagę:
- Smak – aby go ocenić, odłam kawałek kapelusza i spróbuj czubkiem języka. Goryczaka żółciowego (szatana) odróżnisz natychmiast po wyjątkowo gorzkim smaku, podczas gdy borowik szlachetny (prawdziwek) będzie smakował łagodnie, orzechowo.
- Kolor rurek – znajdujące się pod kapeluszem pory i rurki u dorosłych szatanów będą różowe, natomiast u prawdziwków – białawe, z wiekiem również żółte, żółtozielone, aż do oliwkowozielonych. Na pewno nie będzie to jednak odcień różu.
- Siateczka na trzonie – u szatana będzie ciemna, o dużych oczkach, natomiast u prawdziwka biaława i delikatna, występująca głównie w górnej części trzonu.
Należy pamiętać, że jeśli nie ma się doświadczenia w zbieraniu grzybów i nie jest się pewnym, czy dany gatunek jest jadalny – nie należy go zrywać. Jeśli będzie się miało pecha i trafi na prawdziwego szatana (borowika szatańskiego), jego zjedzenie może skończyć się nawet śmiercią.
Jesteśmy serwisem kobiecym i tworzymy dla Was treści związane ze stylem życia. Pamiętamy jednak o sytuacji w Ukrainie. Chcesz pomóc? Sprawdź, co możesz zrobić. Pomoc. Informacje. Porady.
Zobacz także:
- Sezon na grzyby. Co warto wiedzieć przed wyprawą do lasu?
- Kurka (pieprznik jadalny) - gdzie rośnie, jak rozpoznać, co przyrządzić z kurek?
- Grzyby trujące z gąbką lub blaszką. Czym się charakteryzują?
- Maślak żółty – trujący czy jadalny?
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Fot. Tiina&Geir / Getty Images